Issue 16

 آرمیتا آذری
 دانشجوی مهندسی ژئوتکنیک، دانشگاه تورنتو

واژه‌ی سده از ریشه‌ی «ست» در زبان پهلوی آمده است و معنی آن عدد سد (صد) می‌باشد. نیاکان ما، سال را به دو فصل بزرگ تابستان (از اول فروردین تا پایان مهرماه) و زمستان (از اول آبان تا پایان اسفند) تقسیم کرده بودند. جشن سده صدمین روز از آغاز زمستان و یا صد روز و شب (پنجاه روز و پنجاه شب) به اول تابستان بود. باور آن‌ها این بود که برای مقابله با سرما، در این روز که سرمای زمستان به شدت خود می‌رسد، «آتش» که از جلوه‌های اهورایی است، توسط بشر (هوشنگ، پادشاه پشدادی) کشف می‌شود. از آن زمان که هوشنگ برای سپاس از خداوند برای پیدایش آتش به نیایش می‌ایستد و آن روز را جشن همگانی اعلام می‌کند، مردم جشن پیدایش آتش یا سده را برپا داشته‌اند.

یافتن آتش، بزرگ‌ترین پدیده‌ی زندگی آدمی است و پیشرفت تمدن انسانی، مدیون آتش است. از این رو، آتش نزد همه‌ی اقوام و ملل از دوران‌های دور تاریخی مقدس بوده است و به همین جهت، اسطوره‌های بسیار در پیدایش آتش به وجود آمده اند. جشن سده و آتش‌افروزی در زمان نیکان ما با مراسمی بسیار باشکوه و همگانی انجام می‌شد و در واقع نوعی مراسم مذهبی بود برای راندن سرما و چون می‌بایست قدرت بیشتری داشته باشد، به صورت گروهی و با یاری و همکاری همه‌ی مردمان انجام می‌پذیرفت. چرا که در کارهای بزرگ برای از میان بردن حمله‌ی اهریمن (مثل مقابله با گزند سرما) همیاری همه‌ی مردمان لازم است تا نیروی متحدی در برابر حمله‌ی اهریمن و شکست او پدید آید. از این روست که آتش فقط در خاندان‌ها افروخته نمی‌شد، بلکه متعلق به همه‌ی مردم بود و در هر شهر و دیاری جای معینی داشت که آن را به نام «کاخ سده» می‌نامیدند. در روزگار قدیم همه در این کاخ گرد هم می‌آمدند و آتش نیایش می‌خواندند و در گرد آتش به شادی می‌پرداختند تا بر اثر گرمای بزرگی که از کوهه‌های آتش و با همکاری و همیاری همه‌ی‌ مردم فراهم شده بود، سرما سپری گردد.

بنا به روایت تاریخ، جشن سده و رسم آتش‌افروزی پس از اسلام نیز در بسیاری از شهرهای ایران برپا می‌گشت. این جشن مانند نوروز در دل ایرانیان فراموش نگشته و در گوشه و کنار ایران‌زمین، مردم آن را برپا داشته‌اند و به ویژه در شهرهای کرمان، یزد و تهران، مردمان آن را با شکوه ویژه‌ای برگزار کرده‌اند. چنین رسم بوده که همه از بزرگ و کوچک، توانگر و ناتوان در برافروختن آتش سده همیاری کنند و حتی آنان که هم خدمتگذار و اسب و استر داشتند، گرد آوردن هیمه‌ی آتش سده را خود بر عهده می‌گرفتند، به دشت و کوه و بیابان می‌رفتند و خود خار و هیزم فراهم می‌آوردند و بر دوش می‌گرفتند و به کوهه‌خارهای فراهم‌ آمده می‌افزودند و این کار را نوعی ثواب می‌دانستند.

امروزه در ایران، بسیاری از مردم مخصوصا جوانان، هیزم مورد نیاز جشن سده را فراهم می‌کنند و در پسین روز جشن سده، گروه زیادی از مردم برای شرکت در این جشن، به دور آتش سده گرد هم می‌آیند. بانوان زرتشتی با حضور در محل، خوراکی‌های سنتی تهیه می‌کنند. پس از پایان مراسم در تالار و هنگامی که آخرین پرتوهای خورشید زمین را ترک می‌کند، سه تن از موبدان در حالی که لباس سپید بر تن دارند، برای شعله‌ور نمودن هیزم‌ها به آرامی حرکت می‌کنند. ده‌موبد، آتشدانی در دست دارد که در آن آتش افروخته است و همراه با جوانان سپید‌پوش و با آرامی و هماهنگی خاصی، توده‌ی هیزم را آتش می‌زند. گروه موزیک از آغاز تا پایان آهنگ‌های شاد می‌نوازد و مردم با شادی، شکوه شعله‌ور شدن آتش را جشن می‌گیرند.

روشنایی آتش سده برای لحظاتی پیروزی خود را در مبارزه با تاریکی و سرما به نمایش می‌گذارد و همین که شعله‌های آتش آرام‌آرام به خاموشی می‌گراید، مردم به این امید که تا جشن سده‌ی سال دیگر، روشنایی و گرمی (مخصوصا روشنایی دل و جان) که همه نشان‌هایی از فروغ اهورامزدا خداوند بزرگ هستند در کانون خانوادگی خود داشته باشند، به خانه‌های خود باز‌می‌گردند. اتحادیه‌ی دانشجویان ایرانی دانشگاه تورنتو (ISU) نیز این جشن بزرگ ملی را با شکوه خاصی در سه سال گذشته برپا داشته است.